Andrzej Gawryszewski

---

Życiorys

Andrzej Gawryszewski to postać niezwykle wpływowa w polskiej geografii. Urodził się 13 maja 1939 roku w Pruszkowie. Po ukończeniu szkoły podstawowej im. Stanisława Żółkiewskiego w Pruszkowie w 1952 roku, kontynuował naukę w Technikum Łączności nr 1 w Warszawie, gdzie kształcił się w dziedzinie radiokomunikacji. W 1958 roku podjął studia na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Warszawskiego, które zakończył w 1963 roku, uzyskując specjalizację w kartografii. Jego praca magisterska nosiła tytuł „Mapa postępu komunikacji kolejowej i autobusowej w Polsce w okresie 1952–1962” i została napisana pod kierunkiem profesora Stanisława Pietkiewicza, a w skróconej wersji opublikowana w Przeglądzie Geograficznym.

Od września 1963 roku aż do końca 1965 roku, Gawryszewski pełnił funkcję starszego asystenta geodety w Państwowym Przedsiębiorstwie Geodezyjnym. Równocześnie współpracował z Zakładem Geografii Osadnictwa i Ludności w Polskiej Akademii Nauk, głównie z prof. dr. hab. Leszkiem A. Kosińskim. Pracował również w Zarządzie Głównym PTTK jako starszy instruktor. Od 1 października 1966 roku został zatrudniony w Instytucie Geografii PAN jako asystent techniczny w Pracowni Geografii Ludności, gdzie zajmował się kartowaniem rozmieszczenia ludności w Polsce oraz mapami narodowościowymi.

W 1968 roku, po wyjeździe prof. Kosińskiego do USA, Gawryszewski wszedł w badania dotyczące mechanizmów migracji ludności pod kierunkiem prof. dr. Kazimierza Dziewońskiego. W dniu 24 listopada 1973 roku, rada naukowa Instytutu nadała mu stopień doktora nauk geograficznych za rozprawę „Geograficzne aspekty zróżnicowania między napływami migracyjnymi i przyjazdami do pracy”. Promotorem pracy był prof. dr Kazimierz Dziewoński, a recenzentami prof. Zbyszko Chojnicki, prof. Andrzej Stasiak oraz docent dr hab. Adam Jelonek. Współpraca z nimi zaowocowała pierwszym w polskiej geografii ludności testowaniem modeli migracji. Rozprawa została opublikowana w 1974 roku i zdobyła nagrodę Sekretarza Naukowego PAN.

W latach 1969–1974 redagował kwartalnik „Przegląd Zagranicznej Literatury Geograficznej”. W roku akademickim 1977/1978 miał możliwość odbycia stypendium naukowego w Clark University w USA, gdzie współpracował z profesorem Geraldem J. Karaską, redaktorem naczelnym czasopisma „Economic Geography”. Lata 1976–1980 obejmowały jego kierownictwo tematu badawczego dotyczącego związków migracji z węzłami demograficznymi w Polsce Ludowej, koordynowanym przez SGPiS.

W okresie 1980–1983 brał udział w pracach Zespołu Problemowego Diagnozy Stanu Gospodarki Przestrzennej pod kierownictwem prof. dr. hab. Antoniego Kuklińskiego. Pracował nad publikacją „Aktualne trendy demograficzne a rozwój i przemiany systemu osadniczego Polski”. W latach 1983-1985 był kierownikiem tematu dotyczącego prognozowania migracji ludności, a następnie brał udział w projekcie „Mobilność przestrzenna i społeczno-zawodowa ludności” z prof. dr. hab. Januszem Witkowskim.

W 1986 i 1987 roku brał udział w ekspozycji zagadnień migracyjnych kierowanej przez prof. dr. Andrzeja Stasiaka. Prace zespołu zaowocowały nagrodą Sekretarza Naukowego PAN w 1987 roku. Gawryszewski prowadził także badania nad ruchliwością ludności, co zaowocowało habilitacyjną pracą „Przestrzenna ruchliwość ludności Polski, 1952-1985”. Jego dorobek recenzowali doc. dr hab. Piotr Eberhardt oraz doc. dr hab. Janusz Witkowski.

Na początku lat 90. XX wieku zajął się tematyką bezrobocia, publikując dwie prace oraz tworząc zespół współpracujący z Wojewódzkim Urzędem Pracy w Warszawie. W czerwcu 1993 roku został redaktorem naukowym „Atlasu Rzeczypospolitej Polskiej” (Społeczeństwo) oraz wicedyrektorem atlasu. W późniejszych latach, zyskał reputację innowatora w zakresie kartografii, wprowadzając komputerowe metody kartografii. W 1999 roku otrzymał nagrodę za swój wkład w atlas.

W latach 1993–1994 aktywnie działał w Polskim Towarzystwie Geograficznym oraz współtworzył czasopismo „Poznaj Świat”. Rada Naukowa Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania w 1996 roku rozpoczęła procedurę nadania mu tytułu profesora, a prezydent Aleksander Kwaśniewski nadał mu ten tytuł w 1996 roku.

Kolejne dekady przyniosły mu uznanie w postaci współpracy w przygotowaniu „Raportu o stanie Warszawy” oraz pełnienia funkcji zastępcy dyrektora Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania. Na początku XXI wieku prowadził opracowania dla wydawnictwa Reader’s Digest Polska oraz zrecenzował dwanaście prac doktorskich. W 2005 roku opublikował monografię „Ludność Polski w XX wieku”, za którą zdobył nagrodę im. Stanisława Staszica. W 2009 roku ukazała się jego kolejna publikacja – „Ludność Warszawy w XX wieku”, która została nagrodzona dyplomem Varsaviana 2009–2010.

Andrzej Gawryszewski od 2009 roku jest na emeryturze. W 2011 roku otrzymał Nagrodę i medal im. Zygmunta Glogera, a w 2013 roku został uhonorowany Złotym Krzyżem Zasługi.

Nagrody i odznaczenia

Andrzej Gawryszewski otrzymał wiele uznawanych nagród i odznaczeń w swoim naukowym dorobku. Oto niektóre z nich:

• Sekretarz Naukowy PAN w latach 1974, 1980 oraz 1987,
• Członek Polskiej Akademii Nauk w 1990 roku,
• Nagroda Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji za „Atlas Rzeczypospolitej Polskiej” w 1999, która była przyznana zespołowi,
• Laureat nagrody im. Stanisława Staszica przyznawanej przez PAN w 2006 roku,
• Otrzymanie odznaczenia Varsaviana w latach 2009–2010,
• Nagroda oraz medal im. Zygmunta Glogera w 2011 roku,
• Złoty Krzyż Zasługi w 2013 roku.

Publikacje

Najważniejsze publikacje naukowe:

• Związki przestrzenne między migracjami i dojazdami do pracy oraz czynniki przemieszczeń ludności. Prace Geograficzne Instytutu Geografii PAN, 109, Ossolineum, Wrocław, 1974, 154 ss,
• Migracje ludności. [w:] Rozmieszczenie i migracje ludności a system osadniczy Polski Ludowej (pod red. K. Dziewońskiego), Prace Geograficzne IGiPZ PAN, 117, Ossolineum, Wrocław, 1977, s. 139–253,
• Przestrzenna ruchliwość ludności Polski, 1952–1985. Prace habilitacyjne IGiPZ PAN, Ossolineum, Wrocław–Warszawa, 1989, 370 ss,
• Przestrzenna struktura ludności Polski. Tendencje i perspektywy (współautor). Studia KPZK PAN, 1992, XCVIII, 148 ss,
• Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Cz. III. Społeczeństwo. Główny Geodeta Kraju, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN. Warszawa, 1996–1998, format 516×696 mm (autor i współautor 118 map),
• Funkcje metropolitalne Warszawy (współautor). Zeszyty Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 53, Warszawa, 1998, 144 ss,
• Mapa samochodowa Polski 1:300 000. Drogi Europy. Atlas samochodowy (współautor). Reader’s Digest, Warszawa 2001, s. 138–255,
• Mapa samochodowa Polski 1:200 000. Atlas samochodowy. Na drogach Polski. Uniwersalny przewodnik kierowcy i podróżnika (współautor). Reader’s Digest, Warszawa, 2004, s. 218–441,
• Ludność Polski w XX wieku. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Monografie, 5. Warszawa, 2005, 623 ss,
• Demographic development., [w:] Natural and human environment of Poland. A geographical overview. Ed. Marek Degórski. Polish Academy of Sciences, Stanisław Leszczycki Institute of Geography and Spatial Organization, Polish Geographical Society, Warsaw, 2006, s. 125–142 (dwuszpaltowe),
• Historia geografii ludności., [w:] Historia geografii polskiej (red. nauk. A. Jackowski, S. Liszewski, A. Richling), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2008, s. 176–194,
• Ludność Warszawy w XX wieku. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Monografie, 10, Warszawa, 2009, 413 ss,
• Rozwój demograficzno-społeczny wielkich miast w Polsce w XX wieku., [w:] Miasto. Księga jubileuszowa w 70. rocznicę urodzin Profesora Stanisława Liszewskiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 2011, s. 51–64,
• Pracownia Kartografii i Systemów Informacji Geograficznej Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN, 1953–2010. Przegląd Geograficzny, 83, 2011, 2, s. 201–214.

---

Oceń: Andrzej Gawryszewski

---